Ως «τραυματικό γεγονός» ορίζεται, σύμφωνα με το διεθνές διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-5 η «έκθεση σε πραγματικό ή επαπειλούμενο θάνατο, σοβαρό τραυματισμό ή σεξουαλική βία» (American Psychiatric Association, 2013). Παραδείγματα αυτού είναι η διαπροσωπική βία, αυτοκινητιστικά ατυχήματα, βιασμοί, ενώ μία νεότερη προσθήκη στο διαγνωστικό εγχειρίδιο συμπεριλαμβάνει πλέον και την έκθεση σε αποκρουστικές λεπτομέρειες τραύματος μέσω ηλεκτρονικών μέσων, τηλεόρασης και κινηματογράφου όταν προβάλλονται στα πλαίσια της εργασίας (James et al., 2016). Λιγότερο κατανοητές μορφές του τραύματος στο ερευνητικό πεδίο συμπεριλαμβάνουν το «κοινωνικό τραύμα» όπως η ανισότητα, οι διακρίσεις, ο ρατσισμός, η φτώχεια, και το «ιστορικό τραύμα», μία τραυματική κληρονομιά βίας που έχει υποστεί μία ολόκληρη ομάδα (π.χ. σκλαβιά, γενοκτονία, το Ολοκαύτωμα) (Sweeney et al., 2016).
Η ψυχολογική δυσφορία μετά την έκθεση σε ένα τραυματικό ή στρεσογόνο συμβάν διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συμπτώματα μπορούν να γίνουν κατανοητά μέσα σε ένα πλαίσιο άγχους και φόβου. Πολλά άτομα που έχουν εκτεθεί σε ένα τραυματικό ή στρεσογόνο γεγονός εμφανίζουν ένα σύνολο συμπεριφορών όπου, αντί για συμπτώματα που βασίζονται στο άγχος ή τον φόβο, τα πιο σημαντικά κλινικά χαρακτηριστικά είναι η ανηδονία και τα συμπτώματα δυσφορίας, ο εξωτερικευμένος θυμός και η επιθετικότητα, τα συμπτώματα αποσύνδεσης ή συνδυασμός των παραπάνω (Frewen et al., 2012). Οι παρακάτω διαταραχές συνδέονται με το βίωμα τραυματικών γεγονότων, όπου κοινό και ρητό διαγνωστικό κριτήριο μεταξύ τους αναφέρεται η έκθεση σε τραυματικό ή αγχωτικό γεγονός: η Αντιδραστική Διαταραχή Δεσμού (Reactive Attachment Disorder), η Διαταραχή Ανεσταλμένης Κοινωνικής Δέσμευσης (Disinhibited Social Engagement Disorder), η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες/Διαταραχή Στρες μετά από Ψυχοτραυματικό Γεγονός (Post Traumatic Stress Disorder/ PTSD), η Διαταραχή Οξέος Στρες και οι Διαταραχές Προσαρμογής.
Η μελέτη της έννοιας του τραύματος και των επιπτώσεων που έχει στον ανθρώπινο ψυχισμό και τη συμπεριφορά βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε Αμερικανούς βετεράνους πολέμου. Ο ψυχίατρος Bessel van der Kolk, στο βιβλίο του ‘’The body keeps the score’’ (2014), ένας από τους μεγαλύτερους ερευνητές του τραύματος και ιδρυτής του Trauma Center στη Βοστώνη, υποστηρίζει ότι το τραύμα δεν επηρεάζει μόνο αυτούς που το βιώνουν, αλλά ολόκληρο τον περίγυρό τους. Τα πειραματικά δεδομένα που συγκεντρώνει στο βιβλίο του μαρτυρούν ότι τα θύματα του τραύματος παρουσιάζουν φυσιολογικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της αναδιοργάνωσης του «συστήματος ασφαλείας» του εγκεφάλου, της αύξησης της δραστηριότητας των ορμονών που σχετίζονται με το στρες, και της αλλοίωσης του συστήματος που «φιλτράρει» τις σχετικές από τις άσχετες πληροφορίες. Όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τραυματικές ή απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις, επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στην επιβίωση και την αυτοπροστασία. Ενδέχεται να βιώσουν ένα μείγμα από συναισθήματα, όπως μούδιασμα, απόσυρση, σύγχυση, σοκ (van der Kolk, 2000).
Η θεραπεία του τραύματος δεν είναι δυνατόν να αναιρέσει το τραυματικό γεγονός. Κανείς δεν μπορεί να αλλάξει αυτό που ήδη έχει γίνει (van der Kolk, 2014). Αυτό το οποίο μπορεί να αλλάξει και να θεραπευθεί είναι οι επιπτώσεις που έχει το τραύμα στο μυαλό, την ψυχή και το σώμα (π.χ. το έντονο βίωμα του στρες και άγχους, ο φόβος της απώλειας του ελέγχου, η συνεχής επαγρύπνηση για κίνδυνο ή απόρριψη, οι εφιάλτες, οι αναδρομές στο παρελθόν, το μούδιασμα). Το τραύμα μπορεί να προκαλέσει στους ανθρώπους ένα αίσθημα αποπροσωποποίησης και απώλειας του ελέγχου που έχουν στη ζωή τους. Το βασικότερο βήμα στη διαχείριση του τραύματος είναι το να έρθουμε αντιμέτωποι με αυτό που βιώσαμε, δεδομένου ότι αυτό λαμβάνει χώρα σε ένα ασφαλές περιβάλλον ώστε να αποφύγουμε τον επανατραυματισμό. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, οι μετατραυματικές αντιδράσεις εντοπίζονται στο «συναισθηματικό» μέρος του εγκεφάλου, όπου, σε αντίθεση με το λογικό μέρος το οποίο εκφράζεται μέσω των σκέψεων, ενσαρκώνεται μέσα από σωματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις (αίσθημα μουδιάσματος, ταχυπαλμίες, γρήγορη αναπνοή, οργή) (van der Kolk, 2014). Επομένως, το λογικό μέρος δεν μπορεί να «εξουδετερώσει» τα συναισθήματα που συνοδεύουν ένα τραυματικό γεγονός, ακόμη και αν γνωρίζουμε «γιατί» αντιδράμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο αυτό δεν συνεπάγεται με τη δυνατότητα μας να μπορούμε να αλλάξουμε το «πώς» αντιδράμε χωρίς την κατάλληλη βοήθεια. Η αναζήτηση ενός κατάλληλα εκπαιδευμένου επαγγελματία μπορεί να μας καθοδηγήσει στη διαχείριση αυτών των αντιδράσεων και του τραύματος εν γένει.
Βιργινία Αγγέλου
Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία
American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: APA.
Frewen, P. A., Dozois, D. J., & Lanius, R. A. (2012). Assessment of anhedonia in psychological trauma: psychometric and neuroimaging perspectives. European Journal of Psychotraumatology, 3(1), 8587.
James, E. L., Lau-Zhu, A., Clark, I. A., Visser, R. M., Hagenaars, M. A., & Holmes, E. A. (2016). The trauma film paradigm as an experimental psychopathology model of psychological trauma: Intrusive memories and beyond. Clinical Psychology Review, 47, 106-142.
Sweeney, A., Clement, S., Filson, B., & Kennedy, A. (2016). Trauma-informed mental healthcare in the UK: what is it and how can we further its development?. Mental Health Review Journal, 21(3), 174-192.
van der Kolk, B. (2000). Posttraumatic stress disorder and the nature of trauma. Dialogues in Clinical Neuroscience, 2(1), 7-22.
van der Kolk, B. (2014). The body keeps the score: Mind, brain and body in the transformation of trauma. Penguin books.